Archiv für die Kategorie: Finansman

Malların asıl faturaları müşteri adına kesilmiş ise veya malın tapu ya da ruhsatı devrolmuş ise katılım bankaları murâbaha yapmamaktadırlar. Yani bu halde faturayı, tapuyu ve ruhsatı malın mülkiyetinin müşteriye geçtiğini gösteren bir delil saymaktadırlar.

Ancak İslâm hukûkunda bir malın satın alındığını gösteren tapu, ruhsat ve fatura gibi belgelerin her akitte müşterinin adına düzenlenmesi gerektiği şartı bulunmamaktadır. Örneğin geçerli bir akitle (yazılı ya da sözlü) satın alınan bir evin tapusu müşteri adına düzenlenmese bile malın mülkiyeti müşterinin uhdesine geçmiş sayılmaktadır. Aynı durum faturası alınmadan satın alınan mallar için de geçerlidir. Müşteri adına fatura düzenlenmemiş olsa da malın mülkiyeti onun üzerine geçmiş sayılmaktadır. Bu belgeler mahkemeye düşüldüğünde bir anlam ifade etmektedir. Şöyle ki parası verilerek satın alınan bir arabanın ruhsatı müşteriye devrolmasa ve müşteriyle satıcı anlaşmazlığa düşse, mahkeme başkaca bir delil yoksa arabanın ruhsatına itibar edecektir. Bu durumda arabanın satıcıya ait olduğu kararı da çıkabilir. Ancak mahkeme nezdinde durumun böyle olması arabanın parası ödendiği halde hakikatte de satıcıya ait olduğu anlamına gelmez.

Ayrıca bu evrakların katılım bankası adına düzenlenmesi ilave masraflar ortaya çıkarmaktadır. Doğal olarak katılım bankası kâr miktarını maliyet üzerinden hesaplayacağı için imkân ölçüsünde gereksiz harcamalardan kaçınmaktadır. Zira malın alım maliyeti yükseldikçe müşteriye satış maliyeti de yükselecektir. Bu da müşterilerin zararına yol açacaktır.

Bir başka husus da bizzat devletin yapılan murâbaha işlemleri sırasında tapu, ruhsat ve fatura nevinden belgelerin banka adına düzenlenmesini zorunlu tutmamasıdır. Eğer devlet böyle bir zorunluluk yüklememiş ise katılım bankasının ilave masraflara girerek bu belgeleri önce kendi adına sonra da müşterisi adına düzenletmesi anlamsız kalmaktadır.

Katılım bankaları nakit temin edilen kurumlar olmaktan daha ziyade emtia alım satımlarıyla ön plana çıkmış ve kendilerini topluma böyle tanıtmışlardır. Bu sebeple günümüzde katılım bankaları müşterilerinin nakit ihtiyaçlarını karşılamak üzere çoğunlukla bir işlem yapmamaktadırlar. Yani müşterilerinin doğrudan nakde ihtiyaçları olduğunda buna yönelik bir çözüm yolu kullanmamaktadırlar. Fakat para bulamaz ise büyük sıkıntılar yaşayacak samimi müşterilerine teverruk yapmakta ve böylece onları bu sıkıntılı süreçten kurtarmaktadırlar.

Katılım bankalarının nakde ihtiyacı olanlara yardımcı olmamasının bir sebebi toplumun katılım bankaları hakkındaki önyargılarıdır. Murâbaha ile fâizli kredileri özdeşleştiren bir topluma nakit ihtiyaçların karşılanması için yapılacak finansal işlemleri (örneğin teverruk) anlatabilmek oldukça güç olsa gerektir. Bununla birlikte tarihte ve günümüzde meşrû bir yolla nakit bulmaya çalışmanın meşrû olduğu İslâm hukukçularınca ifade edilmektedir. Kanaatimizce kabul edilebilir bir ihtiyaç söz konusu ise katılım bankalarının teverruk yöntemiyle müşterilerinin nakit sorunlarına çözüm üretmesi meşrû hatta gereklidir. İslâm insanların fâize girmesini men etmiş ancak ticâretle nakit bulmalarına engel olmamıştır. Gerçek ticârî işlemleri, nakde ulaşma amacı var diye gayr-ı meşrû saymak hem delilsizce yasak koymak hem de keyfî olarak insanları sıkıntıya sokmaktan başka birşey değildir. Muâmelâtta kolaylaştırıcı yorumu tercih ederek insanların fâize girmek yerine meşrû ve gerçek bir ticâretle nakde ulaşmalarını temin etmek en doğrusudur diyebiliriz. Bu sebeple örneğin 2012 yılında bazı katılım bankalarınca bedelli askerlik için nakde ihtiyacı olanlara teverruk işlemiyle yardımcı olunmuştur.

BEDELLİ ASKERLİK FİNANSMANI

Bedelli askerlik desteği, Katılım Bankacılığı fon kullandırım yöntemleri içinde yer alan “çabuk nakde dönebilecek mal satışı” (commodity murabaha) yöntemiyle yapılmaktadır. Böylece müşteri faiz karşılığı nakit borçlanmak yerine, bankadan satın aldığı malı spot piyasada nakde çevirerek faize girmeden finansman sağlamaktadır. Bu işlemin nakit amaçlı olması işlemin ticaret yönünü değiştirmez. Çünkü bir malı satın almak kullanma amaçlı olabileceği gibi satma amaçlı da olabilir. Bu işlemin katılım bankacılığı ilkelerine uygun olduğu konusunda pek çok heyet (AAOIFI Fetva Kurulu, Kuwait Finance House Danışma Kurulu) ve İslam hukukçusunun (Hanbelî alimlerin çoğunluğu, Prof. Dr. Hayreddin Karaman, Prof.Dr. Abdullah b. Süleyman el-Menî, Prof. Dr. Muhammed Revvas Kal’acî) görüşleri vardır. Bu görüşlerden istifadeyle, askerlik bedelini faizle borçlanmadan bulmak isteyen müşterilere bu imkan sağlanmış olmaktadır. İşlemin Yapılış Şekli: Fiziki mal teslimine imkan veren yurt dışı metal borsalarında demir, çinko, bakır gibi madenler Bankaca satın alınacak; gün içerisinde talep eden müşterilerine söz konusu emtia vadeli olarak satılacaktır. Müşteri, bu noktadan itibaren malı yine borsa aracılığıyla peşin satabileceği gibi emtiayı elinde bekletebilir. Emtiayı satma isteği duyan müşteri için, banka borsada aracılık yapacaktır.

Fâizli bir bankaya kanûnî her ne sebeple olursa olsun kredi almak üzere başvurulabilir. Banka müşterisinin krediyi geri ödeme kabiliyeti olup olmadığını araştırır ve uygun gördüğü müşterisine krediyi verir. Bu kredinin gerekçesi ihtiyaç, konut, araç veya nakit olabilir. Fâizli banka için önem arzeden husus müşterisinin borcunu ödeme kabiliyetidir. Fâizli bankalar kimi kredilerde parayı doğrudan müşterisinin hesabına yatırırken kimi kredilerinde müşterisine satış yapan satıcıya ödeme yaparlar. Satıcıya yapılan ödeme müşteriye verilen borcun müşterinin borçlandığı satıcıya ödenmesi anlamı taşır. Yani müşterinin satın aldığı mal, banka tarafından satın alınıp müşteriye satılmış değildir. Fâizli bankaların zaten nakit kredi vererek fâizli borç vermeleri, fâiz karşılığı kredi verdiklerini deklare etmeleri, mal alıp satmak amacı güderek bunun için gerekli eğitim ve düzenlemeleri yapmamaları, İslâm hukûkunun alım satımına izin vermediği malları da finanse etmeleri, alıcı ile satıcının zaten akit yaparak sonlandırdıkları işlemlere kredi vermeleri ve gerçek alım satıma dayanmayan işlemleri finanse etmekten çekinmemeleri bankaların doğrudan fâize odaklandıklarının açık göstergeleridir.

Buna göre fâizli kredilerin aşamaları şöyledir:

• Müşteri almak istediği malı belirler.
• Fâizli bankadan kendisine borç vermesini ister.
• Fâizli banka müşterinin ödeme kabiliyetini araştırır.
• Fâizli banka müşteriye borç verir. Fâiz ve anaparasını belli vâdede geri ister. Banka kimi kredilerde müşterinin hesabına kimi kredilerde satıcının hesabına ödeme yapar.

Fâizli kredi ile mal alınıyor olması banka ile kredi alan müşterisi arasındaki işlemi fâizsiz yapmaz.

Murâbaha yoluyla alınabilecek bir malı fâizli krediyle daha ucuza alabiliyor olmak kanaatimizce fâizli kredi almayı dinen meşrû kılmaz. Allah’ın fâiz yasağını çiğnememek adına fâizli kredi almayıp murâbaha yaparak bir miktar fazla kâr ödemek, bizce malın zâyi edilmesi değildir. Nasıl zekât vermek, sadaka vermek, içki satmamak, kumar oynatmamak, fuhuş yaptırmamak ve domuz eti satmamak suretiyle para kaybederek mal zâyi edilmiyorsa fâize girmemek adına bir miktar fazla kâr ödemek de malı zâyi etmek sayılamaz. Kanaatimizce dinen fâiz almak ve vermek haram ise bunun kişiye menfaati düşünülemez. Çünkü İslâm açısından örneğin lokanta işletmecisi domuz etinin daha ucuz olmasını, zekât mükellefinin zekât vermekle parasının eksildiğini ve market sahibi müşterilerinin içki taleplerini gerekçe göstererek bu tür tasarruflara giremez. Aynı şekilde fâiz haram ise ondan menfaat elde etmek de düşünülemez.